Interreligieuze dialoog: een Katholiek perspectief. Lezing door Mgr Philip Egan, bisschop van Portsmouth.
Lezing voor het Faith Forum Maidenhead. [de engelse oorspronkelijke versie van deze lezing is beschikbaar op de website van het bisdom Portsmouth]
Laat ons beginnen met een minuut stilte, en elk van ons op onze manier bidden voor elkaar en dankzeggen dat we hier vanavond zijn, ...
[...]
Mijn topic vanavond is Interreligieuze dialoog: een Katholiek Christelijk perspectief. Dus laat me eerst iets zeggen van hoe Katholieken andere religies zien; Dan, ga ik in op de situatie van religie hier in het Verenigd Koninkrijk; en tenslotte, enkele gedachten van hoe wij, als 'mensen van religie' beter kunnen samenwerken voor het algemeen goed.
1. Katholieken en interreligieuze samenwerking.
Eerst en vooral, ik spreek als een Christen. Ik geloof in een persoonlijke God, een al-machtige Schepper en liefdevolle Vader. Ik geloof in de Zoon van God, Jezus Christus, Heer en Redder, die mens werd, stierf en opstond uit de doden. Ik geloof ook in de Heilige Geest, Die de missie van Christus doorheen tijd en ruimte verder zet, en ieder uitnodigt om deel te worden van het Lichaam van Christus, de Kerk. Dus ik spreek als een Katholiek Christus, in volle gemeenschap met de paus van Rome. Ik zie de Kerk, ook al bestaat ze uit zondige mensen, als verankerd op een Goddelijk fundament. Ik 'sta onder' de Bijbel van de Kerk, de traditie van de Kerk en de Leer van de Kerk, en die leer beweegt me tot respect, dialoog en samenwerking met leden van andere religies, tot gemeenschappelijke verrijking en menselijke vooruitgang.
Het Katholicisme is enthousiast betrokken op de interreligieuze samenwerking. De meest gezaghebbende Kerkverklaring hierover is het document van het tweede Vaticaanse Concilie Nostra Aetate, de declaratie over de verhouding tussen de Kerk en de niet-Christelijke religies, zoals ook herhaald in de Catechismus en andere recente lering vanuit Rome. Katholieken hebben veel vragen over andere religies, over de rol die zij spelen in Gods' plan, en hoe die religies zich verhouden tot het Christendom, dat gelooft in de unieke openbaring van Jezus Christus. In de tijd van het tweede Vaticaanse concilie in 1960 was de Kerk erg bezorgd over het kwaad van het antisemitisme, en wilde de diepe spirituele banden tussen Christenen en Joden onderlijnen, en boeten voor de vervolging van de Joden in de geschiedenis door de Christenen. Dus zo begon het document Nostra Aetate, maar doorheen het concilie, groeide het tot een meer algemene verklaring over de grootste religieuze tradities, waaronder het Boeddhisme, het Hindoeïsme en de Islam. De openingszinnen duiden het doel aan: Hoe de Katholieke Kerk wil bouwen 'aan eenheid en barmhartigheid', reflecterend over 'wat we gemeen hebben, en wat broederschap wil bevorderen'.
Voor Katholieken betekende Vaticanum II een verandering in de houding naar de wereld in het algemeen van een defensieve houding naar een houding van dialoog. In de periode na de 16e eeuw, met de opkomst van de moderniteit, met moderne wetenschap en onderzoek dat vaak vijandig was aan het Christelijke geloof, nam de Kerk vaak een defensieve, strijdende houding. Maar, terwijl de 20ste eeuw zich ontplooide was er nood aan een andere, meer positieve aanpak nodig was als de Kerk zich wilde kwijten van haar Christelijke humaniserende taak. Het glas dat werd gezien als halfleeg, werd nu bekeken als halfvol. Dat is evident in Nostra Aetate, dat begint met een heel belangrijk punt, dat onder God, elk van ons, alle mensen, broeders en zusters zijn:
"Een is de gemeenschap van alle volkeren, een haar oorsprong, wan God maakte alle mensen om te leven op het aanschijn van de aarde. Een is ook haar eigenlijke doel, God. Gods voorzienigheid, Zijn blijken van goedheid en Zijn reddende paradigma strekken uit tot allen ..."
God zien als Vader en Schepper betekent heel de mensheid zien als familie van God.
Katholieken zien spiritualiteit en religie als een intrinsiek deel van het menselijk wezen. Een van de eerste Kerkvaders, St Augustinus, een Noord-afrikaanse bisschop uit de late 4de eeuw, zegt het goed: "U heeft ons voor Uzelf gemaakt, O Heer, en ons hart is rusteloos tot dat het rust vindt in U". Ieder mens verlangt ernaar gelukkig te zijn het menselijke hart is ertoe gemaakt om dit te vinden door te streven naar waarheid, goedheid, schoonheid en liefde. Zoals de Catechismus leert: 'het verlangen naar God is geschreven in ieder mensenhart, omdat we geschapen zijn door God en voor God, en God stopt nooit om ons naar Hem toe te trekken. Katholieken geloven ook dat niemand, om de woorden van John Donne te gebruiken, nooit een 'eiland op zich is, iedereen is een stuk van een continent, een deel van een geheel'. Naast deze transcendente, verticale dimensie van liefde, hebben we ook nood aan een 'horizontale' liefde om gelukkig te zijn. We moeten aan anderen toebehoren, liefhebben, en geliefd te zijn. Jezus zei Zelf: ' Ge moet God de Heer beminnen met heel je hart, met heel je ziel, met heel je verstand en met al uw kracht. En je moet je naaste liefhebben als jezelf' (cfr Marcus 12:30-31).
Nostra Aetate onderzoekt geen culturele, sociale of historische conflicten. Het beperkt zich tot theologie. Met diep respect, probeert het te zoeken naar wat we gemeen hebben, zodat we elkaar kunnen ontmoeten in vriendschap en dialoog. De meest uitgebreide sectie is gewijd aan de relatie tussen het Christendom en het Jodendom. Dit eindigt met een citaat van St Paulus, dat God niet terugkeert op de keuze die Hij maakt en dat we wachten op de laatste dag dat allen terug een zullen zijn, en God dienen 'schouder aan schouder'. De sectie over Hindoeïsme en Boeddhisme en de gezamelijke verbanden in spiritualiteit met het Christendom is korter. Maar dan bestudeert Nostra Aetate uitgebreider de islam, met vermelding dat de moslims een God aanbidden, hun geloof linken aan Abraham, een Jezus als profeet eren, en Zijn Maagdelijke Moeder. Alle religies worden positief benaderd: de 'Katholieke Kerk verwerpt niets in hen dat waar en heilig is'. De Kerk ziet zichzelf als in gradaties van verschillende relaties met andere tradities, afhankelijk van de graad van overlapping op vlak van doctrine, leven en eredienst. Dat is waarom
"De Kerk haar kinderen aanmoedigt om met voorzichtigheid en medeleven discussie en samenwerking aan te gaan met leden van andere religies. Laat Christenen, terwijl ze getuigen van hun eigen geloof en manier van leven, erkennen, bewaren en bevorderen de spirituele en morele waarheden die men kan vinden bij niet-Christenen, hun sociale leven en cultuur".
Notra Aetate houdt een goede spanning tussen verkondiging en dialoog, en deze twee aanpakken kenmerken een waar Katholiek engagement in interreligieuze samenwerking. Nostra Aetate bevestigt enerzijds de Christelijke missionaire activiteit en de nood op het Evangelie te verkondigen, maar moedigt ook dialoog aan, omdat andere tradities, 'een straal van de Waarheid kunnen bevatten dat de mensen verlicht'. Ander Vaticaanse documenten verspreiden deze tweevoudige aanpak tot alle niet-Katholieke geestessystemen, morele codes en geloven, zoals de Africaanse traditionele geloven, new age spiritualiteiten, agnosticisme, atheïsme, nietgelovigen en inderdaad iedereen die oprecht hun eigen geweten trachten te volgen. Zonder op enige wijze de Waarheid van Christus te ontkennen, noch door het individuele morele recht van elkeen om te kiezen voor of tegen, geloven de Katholieken dat God wil dat elkeen gered wordt, en dat Hij een relatie heeft met iedere persoon op aarde, op een manier die Hij alleen uiteindelijk kent.
Laat ons nu terugkeren tot de Engelse context.
2. De Britse religieuze en culturele context
Het Engeland van vandaag is een hypermarket van religies. We wonen in een pluralistische seculaire democratie, en als onderdanen van hare majesteit de Koningin, hebben we een grote religieuze vrijheid. Maar als mensen met een geloof, krijgen we in deze 21ste eeuw steeds meer te maken met uitdagingen voor die vrijheid, op de eerste plaats de vrijheid van religie. Tijdens mijn leven, heeft de samenleving de duidelijke indruk gegeven dat religie geen plaats heeft in een moderne drukke levensstijl, en dat religie waar het opduikt, problemen kan veroorzaken, extremisme en geweld. Er gaat tegenwoordig nauwelijks een dag voorbij of de media rapporteren dat er een meningsverschil is tussen religie en de zogeheten seculaire cultuur. Recente voorbeelden zijn de Christelijke eigenaars van een bakkerij in Noord-Ierland, die hun beroep verloren tegen een beslissing van het hooggerechtshof dat de weigering om een gebak te maken met de slogan 'Support Gay Marriage' discrimatorisch was. Dan was er ook nog de wijkverpleegster in Somerset die, een oude patiënt zei dat ze voor hem wilde bidden, waardoor ze geschorst werd omdat ze geen professionele houding zou hebben met inzet voor gelijkheid en diversiteit. Heel wat lokale besturen vervangen regelmatig Kerstmis met 'the holiday season' en een jaar betitelde een gesubsidieerde stichting door de stad Oxford Kerstmis als het 'winter light festival'. En nog maar de laatste week, begon de politie van Schotland met nieuwe veiligheidsmaatregelingen die betekenen dat religieuze groepen enorm veel administratie en een grote rekening zullen krijgen als ze een processie willen houden.
En toch lijkt religie in Engeland absoluut niet ver weg. Sinds de gebeurtenissen van 9/11 is de wereldsituatie danig veranderd en is religie een prioriteit geworden. Hoewel hier in het Westen, het Christendom terrein verliest, is elders in de wereld religie, en ook het Christendom aan het groeien. Islam is haar missie aan het vernieuwen, zo ook Boeddhisme, zoals te zien in haar nieuwe retraitecentra in Schotland. Globalisatie heeft de wereld kleiner gemaakt. Dankzij gemakkelijk reizen, het internet, handel en communicatiemiddelen, is er een groter contact tussen de volkeren en hun religieuze standpunten. De meeste Westerse landen hebben ook een substantiële immigratie ondergaan, met een pluraliteit van religies voor ieders deurmat. Vandaag is ieder deel van Engeland ten diepste multicultureel en potentieel multireligieus.
De Engelse religieuze situatie is echter complex. In de laatste census, identificeerde 59% van de populatie zich als Christen. De meeste daarvan zijn Anglicaans met 27 miljoen. Katholieken zijn met 5 miljoen of zo'n 7%. Moslims zijn de volgende groep met 4,8% en dan in volgorde de Hindoes 1,5%, de sikhs en de Joden. Een op 4 zegt niet gelovig te zijn, alhoewel veel onderzoeken zeggen dat die groep veel groter is. Maar wat het beeld moeilijker maakt is het secularisme, dat nu zo dominant is dat het religieus-zijn uitzonderlijk maakt.
Secularisme scheidt strikt Kerk en Staat, religie en politiek. Het gaat over een leven leiden dat volledig gericht is op deze wereld. Secularisme laat religie toe, maar marginaliseert het en verwijst het naar het private leven. In Engeland, is er nu een toenemend aantal hardcore secularisten, zoals de National Secular Society, die het Christendom afschrijft en constant probeert op religieuze uitingen te verwijderen van scholen, instellingen en het publieke leven: geen geloofsvrijheid maar vrij zijn van geloof. Zoals Alasdair Campbell, de voormalige adviseur van Tony Blair zei, 'wij doen niet aan God'.
Paradoxaal genoeg, is het secularisme uit de Christelijke levensvisie geboren. Het kan zelfs niet zonder dat kader. Het is een soort afgebroken versie van de Christelijke moraliteit, met waarden die losgetrokken zijn van de religie die ze voortbracht, een vorm van post-Christelijke ethiek dat haar vitaliteit nog ontleent aan het Christelijke patrimonium. Het heeft ook haar eigen zet van 'theologische termen' zoals gelijkheid, sociale cohesie, diversiteit, vrijheid, respect, tolerantie, non-discriminatie, multiculturalisme, etnische gemeenschappen, inclusiviteit et ga zo maar door. Al die waarden zijn tweede-klas waarden ontleend aan het Christendom, maar losgekoppeld van de Christelijke doctrine en praxis.
De groei van het secularisme in Engeland ging hand in hand met de instorting van het Christendom, dat versnelde na de culturele, sociale en sexuele revoluties van de 1960s met youth-culture, de muziek van de Beatles, de contraceptieve pil, de legalisatie van abortie en homosexualiteit, de vrouwen - liberation movement, gemakkelijke scheiding, en ga zo maar door. De 'Swinging Sixties' wentelden zich in de ineenstorting van de traditionele familie en bracht nieuwe genderrollen voor de vrouw. Toch zegt men wel dat hoewel de praxis is afgenomen, christelijke principes gebleven zijn. Ze komen nog naar de oppervlakte bij publieke gelegenheden, bij koninklijke huwelijken en begrafenissen.. Engeland is nog steeds op tal van vlakken een gemeenschap gebouwd op Christelijke ethiek. De Britten mogen dan 'ontkerkelijkt' zijn, ze willen er niet meer toe behoren, maar ze geloven nog steeds.
Voor mij is het meest zorgwekkende aspect van secularisme, wat paus Benedictus noemde, de 'dictatuur van het relativisme'. Relativisme is de visie dat de waarheid als relatief ziet: wat waar is voor u moet niet waar zijn voor mij. Uw waarheid is niet mijn waarheid. Als waarheid niet langer een diep fundament heeft in religie of de natuurwet, dan hangt alles af van wat ik denk of voel, en zonder een religieus anker of kompas, waarden of deugden, is alles bepaald door persoonlijke voorkeuren. De aspect van dictatuur komt erbij als de Staat besluit om de ene visie van een persoon of groep boven de andere te verheffen. We kunnen dit zien in al de recente debatten over abortie, homohuwelijk, hulp bij zelfmoord, en zo verder. Wat juist is, wordt zo wat wettelijk is toegelaten. Paus Benedictus waarschuwde voor een groeiend totalitarisme in de Europese seculiere gemeenschappen omdat het geloofsverlies de fundamenten van de ethiek ondergraaft. Het Engelse rechtssysteem werd door de eeuwen heeft geboetseerd door eeuwen van Christendom en de natuurwet. Vandaag wordt ze gemaakt door wetgevers en politici, opvoeders en zorgprofessionelen, drukkingsgroepen en media, handels- en commerciële belangen, voor wie de gezamenlijke traditionele waarden niet aantrekkelijk zijn. Individuen en groepen lobbyen voor wat hun voordelig lijkt, maar die schadelijke gevolgen kunnen hebben voor traditionele waarden. De wetgeving lijkt in toenemende maten stuurloos. Het laat de wil zien van de wetgever, van de campagnemakers, of van een focus-groep. Het wordt steeds meer dus een Staats-opgelegd relativisme.
Extreem secularisme, het verlies van een vast fundament in geloof en de dictatuur van het relativisme, betekent dat Engeland, en ook heel West-Europa, geen spirituele bron meer heeft om zich gemakkelijk naar te keren. Het is een lovenswaardig verlangen om plaats te maken voor religies van minderheden, maar het is zeker niet lovenswaardig voor het secularisme dat ze probeert om het geloof van de meerderheid uit te wissen. Het opleggen van seculair denken produceert religieus analfabetisme. Mensen hebben niet meer de basiskennis om hun eigen culturele erfenis te begrijpen, laat staan het culturele erfgoed van andere tradities geïnspireerd door religie. Afgesneden van hun eigen wortels, op de dool met een leegheid vanbinnen, worden jongeren aan verschrikkelijke bekoringen blootgesteld. Een keer ontworteld, is het dan gek dat jongeren radicaliseren, geweld zoeken als een uitlaatklep, of een middel van wraak op niet-gelovigen en ongelovigen?
3. Naar een grotere samenwerking van Geloven en Religies.
Ik wil eindigen met de stelling dat wij, de mensen van geloof, u en ik, elkaar nodig hebben. We moeten dichter samenwerken en meer zichtbaar. Er moet een rijkere dialoog zijn tussen ons, maar vooral, wij Christenen hebben jullie van de andere religies nodig om ons geloof te doen heropvlammen en ons land terug te brengen naar haar Christelijke wortels.
Secularisme is een veel te dunne basis. Het kan op lange termijn niet de vooruitgang bewaren die de Britten bereikt hebben, de plaats die er is voor de vrijheid van mening en uiting daarvan, vrijheid van politieke keuze, respect voor de wet, gelijkheid en de rechten en plichten van het individu. Haar marginalisatie van religie, haar amnesie van het verleden, haar relativisme dat schadelijke ideologieën bevordert en leidt tot het victimisatie van de zwakken, haar bewezen onkunde om stabiele huwelijken en familieleven teweeg te brengen, haar groeiende beperking van de religieuze vrijheid, en haar neiging tot een steeds grotere staatscontrole en inmenging, tonen allemaal aan dat we een nieuwe weg naar de toekomst moeten vinden als we een stabiele en sterke religieuze pluralistische en samenhangende samenleving willen opbouwen.
Als we een religieuze heropleving willen teweeg brengen dan moeten we dat elk binnen onze eigen traditie doen. Op zijn minst moeten we proberen onze politici en wetgevers helpen om hun religieuze onwetendheid te overwinnen, mensen het gemakkelijker maken om ons te leren kennen, zodat ze onze wijsheid, visie en onze waarden kunnen leren waarderen, en dus niet bedreigd voelen door een religie maar verwelkomd. Ik heb daar drie suggesties voor.
Op de eerste plaats, onszelf. Als mensen met geloof, moeten we betere vrienden worden. Interreligieuze dialoog en samenwerking is op de eerste plaats iets door ontmoeten van mensen en vriendschappen ontwikkelen. We moeten elkaar goed kennen. We moeten dingen delen. We moeten elkaar leren vertrouwen zodat we ten volle kunnen beseffen wat onze religies en religieuze praktijken betekenen, hoe onze gebedshuizen zijn, wat we denken over de actualiteiten, en hoe we op locaal vlak zouden kunnen werken om dingen beter te maken. Dit forum is er een goed voorbeeld van.
Ten tweede, het 'environmentalism'. Heel wat mensen in Engeland, met of zonder geloof, zijn steeds meer bezorgd over de schade die onze moderne levensvormen toebrengen aan onze omgeving waarin we leven, en ook de schade die deze levensstijlen brengen aan onze families en menselijke relaties. Als gelovigen, geloven we allen, elk op onze manier, dat de aarde heilig is. Het is een schepping van God, en dus verdient respect. Op die manier is environmentalism een goede gemeenschappelijke grond voor interreligieuze dialoog en een plek van bezorgdheid die ons in staat stelt om ons in te zetten met en samen te werken naast niet-religieuze mensen.
Ten derde, moeten we bidden. Iedereen hier is een mens van religie, geloof en spiritualiteit. Ieder op onze manier, geloven we in het Goddelijke, dat iedere mens er is om Hem te dienen en in Hem ons geluk te vinden. Het is onze taak om hiervan te getuigen, opdat zij die zeggen geen geloof te hebben, zij die niet zeker zijn, of die verloren zijn, hun weg terug naar huis moge vinden. Samen hebben we een cruciale taak in de gemeenschap, een dienst voor hen die religieus, spiritueel of moreel op den dool zijn, een bijdrage aan het welzijn van de toekomst van onze samenleving.
Conclusie:
Ik wil eindigen met u nogmaals te danken dat ik mocht spreken. Ik heb geprobeerd om te onderlijnen dat we als katholieken willen meewerken aan de interreligieuze samenwerking. Ik heb ook gesproken over de uitdaging van de secularisatie en hoe we samen kunnen werken om een toekomst te vinden. Laat me eindigen met de woorden van onze huidige paus, Franciscus. Hij zei dit, november laatstleden, in een ontmoeting met vertegenwoordigers van religies:
"Spijtig genoeg gaat er geen dag voorbij dat we niet horen van geweld, conflicten, ontvoering, terroristische aanslagen, moorden en afbraak. Het is verschrikkelijk dat soms dergelijk barbarisme wordt gerechtvaardigd in naam van religie, of de naam van God zelf. Laat er een duidelijke veroordeling zijn voor deze houding die de naam van God profaneert en de religieuze zoektocht van de mens misbruikt. Moge daarentegen de vredevolle ontmoeting van gelovigen bevorderd worden en een echte religieuze vrijheid ontstaan. Onze verantwoordelijkheid voor God, mensheid en toekomst is groot: het vraag voor een volledige inzet ... Het is een roeping die ons uitdaagt, een pad om samen te nemen, voor het goed van allen, en met hoop. Moge de religies de deuren van hoop zijn die helpen om de muren van hoogmoed en angst te slechten. Mogen ze als de baarmoeders zijn van leven, die de barmhartige liefde van God brengt naar een gewonden en behoeftige maatschappij".
Dank u voor uw luisteren!
Philip Egan, bisschop van Portsmouth
 |
| Mgr Egan, bij zijn bezoek aan Hasselt, ter gelegenheid van de 700ste verjaardag van het Eucharistisch Mirakel |
 |
| Mgr Egan en Mgr Hoogmartens bij de Sacramentsprocessie voor 700 jaar mirakel op 23 juli 2017 |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten