vertaling van een artikel op Aleteia: Comment l'art est-il une voie d'accès à Dieu? door Sophie Mouquin.
In voorbereiding op het symposium Sacra705: Schoonheid, bron van Evangelisatie, dat onze broederschap houdt op 24 juli 2022 in Hasselt.
De christelijke kunst drukt de relatie tussen de mens en de God-Schepper uit. De artistieke creatie is een bijzondere weg om met de moderne mens het mysterie te ontdekken, als de kunstenaar zich voedt met een echte en constante dialoog met de Kerk.
De kunst is altijd al een weg nar God geweest, een weg via de schoonheid. Door de artistieke schepping, kan de mens zich openen voor wat hem overstijgt, voor iets dat boven hem is. Er is een christelijke opvatting die de kunst ziet als weg van waarheid die ons op de weg van de schoonheid zet, die de schoonheid openbaart. Dat is de zin van christelijke kunst. Schoonheid houdt de belofte en de pracht van de waarheid en de overvloed, dus God. God is mooi en goed. Christus is 'de mooiste onder alle mensen' (Ps 45,3) et de 'goede herder' (Joh 10,11) die de mens zijn oorspronkelijke schoonheid geeft.
Een weg naar boven:
De Franse filosofe Simone Weil schreef: 'In alles wat in ons een puur en authentiek gevoel van schoonheid teweegbrengt, is er werkelijk de aanwezigheid van God. Het is bijna een incarnatie van God in de wereld, waarvan de schoonheid teken is.' En Paus Benedictus XVI, die deze passage van Simone Weil citeert, schrijft: 'De Schoonheid - degene die zichtbaar wordt in het universum en de natuur, tot degene die uitgedrukt wordt in kunstcreaties - kan een weg worden naar het transcendente, naar het ultieme mysterie, naar God, juist door haar capaciteit om de horizon van het menselijk bewustzijn te vergroten en te openen, om haar boven zichzelf uit te stuwen, en ons brengt over de afgrond van de oneindigheid."
'Authentieke schoonheid opent het menselijke hart voor nostalgie, voor een diep verlangen om te kennen, om lief te hebben, om naar de ander te gaan, naar wat boven zichzelf uitstijgt. Als we de schoonheid ons ten diepste laten raken, ons verwonden, onze ogen laten openen, dan herontdekken we de vreugde van het zien, de kracht om de diepe zin van ons zijn te herkennen, het mysterie dat ons omringt en waarop we steeds kunnen bouwen, het geluk en de passie van de dagelijkse inzet', zegt Paus Johannes Paulus II ons in zijn brief aan de kunstenaars in 1999.
De wereld van vandaag is niet onverschillig ten opzichte van kunst, juist in tegendeel:
De wereld van vandaag is gekenmerkt en wordt doorkruist door een soort hypersensibiliteit, in ieder geval door een visuele overvloed. Temidden van al die beelden, waarvan sommigen ons zicht kunnen perverteren, is de kunst in staat om ons te raken en de moderne mens te begeleiden die God zoekt zonder het te weten, en die moet leren kijken, omdat het 'beeld dat ik heb over de ander bepaalt mijn menselijkheid' (Benedictus XVI).
De kunst- in al haar vormen - doordringt onze hedendaagse gemeenschappen, tot op een punt dat het een massa consumptieproduct is geworden. De mensen van onze tijd zijn daardoor meer ontvankelijk om zich op die manier voor God te openen, door die weg, die de weg van de schoonheid is. Dat brengt ons terug op de vraag van de blik. We zien heel veel dingen, in een soort van boulemie van beelden, maar zonder ernaar te kijken. Dat is ook waar in het onderwijs: we zien jongeren maar we kijken er niet naar: ernaar kijken, dat vraagt een bekering.
Als men leert kijken, dan ziet men God:
Dat is de prachtige titel van een boek van EH Marie-Eugène de L'Enfant-Jésus: Ik wil God zien. Ja, onze God heeft dat uitzonderlijke, dat hij zich wil laten zien, zelfs aanraken, dat hij dus een zintuigelijke ervaring van het geloof mogelijk maakt.
Heel lang, stelden de theologen de schoonheid voor als een 'uiterste ervaring': de schoonheid kwam na de goedheid en de waarheid. Dat zegt St Augustinus, om maar een van de reuzen van het Christelijke denken te citeren. Maar men kan de schoonheid ook zien als een begin, als de toegangsweg voor de goedheid en de schoonheid. Dat is wat Hans Urs von Balthasar verdedigt. De Schoonheid is een belofte, de geopenbaarde glorie van God, een propedeutiek. De ware schoonheid is maar een belofte, en hoewel mooi op haar eigen, maar is dat maar voor zover ze een belofte inhoudt. De aankondiging van het kerygma is niet woordelijk uitgedrukt. Ze laat zich zien, voelen. Ze toont het Woord.
De schoonheid zal de wereld veroveren.
De recente Pausen hebben zich in die geest tot de kunstenaars gericht, en treden de gedachten van Hans Urs von Balthasar bij, die de schoonheid beschouwde als een belofte die opent naar goedheid en waarheid. Men citeert vaak de zin van Dostoïevski 'De Schoonheid zal de wereld redden.' Dat komt uit de roman De Idioot (1868) waarin een jonge man Hippolyte Terentiev, zich richt tot prins Mychkin, de held van de roman: 'Is het waar, prins, dat u ooit gezegd hebt dat schoonheid de wereld zal redden. Heren, zei hij met aandrong tot allen, de prins zegt dat de wereld gered zal worden door de schoonheid, maar welke schoonheid zal dan de wereld redden?' En de prins antwoordt niet. Het christelijke antwoord is dat er veel schoonheden zijn, sensueel, esthetisch, maar dat alles slechts de reflectie is van een enkele Schoonheid, dat is God. De eerste esthetische schoonheid raakt ons met gevoel, door het zien, het voelen, het gehoor. Maar ze volstaat niet op zichzelf. Een schoonheid die niet meer wil doen dan ons een plezier te bezorgen vergaat met het gevoel dat ze voortbracht. Maar de gevoelsmatige schoonheid, die welke Socrates ons voorstelt, doet ons een tweede schoonheid binnen gaan, de metafysische en ethische, die van Plato, waar de schoonheid geïdentificeerd wordt als waar en goed.
We moeten die schoonheid hervinden.
We moeten die schoonheid hervinden en volgen, die geordend moet zijn als Schoonheid om werkelijk mooi te zijn. Zonder dat, kan de Schoonheid geperverteerd worden, zoals we leren uit de soms ambivalente houding in de Schrift: 'In plaats van de mens te openen voor de horizonten van de ware vrijheid, door ze naar boven te trekken, sluit ze juist op en maakt ze tot slaven zonder hoop of vreugde. Het gaat om een bekorende, maar hypocriete schoonheid, de verlangens opwekt, de zin naar macht, bezit en dominatie, en zich snel omvormt tot het tegendeel, door het gezicht aan te nemen van het obscene, van het schokkende en van de gratuite provocatie.' (Benedictus XVI)
De dialoog tussen de kunstenaars en de Kerk
Om kracht, macht en zin te geven aan zijn werk, moet de kunstenaar te rade bij de bron en steunen op de priesters. Zou de christelijke kunst dood zijn? Neen! Men associeert de Katholieke kunst met figuratieve kunst: de band tussen kunst en incarnatie legt die band uit. Onze God werd men, en liet zich zien, dus is voorstelbaar. Maar de christelijke kunst kan ook, en de geschiedenis toont dat aan, ook de wegen van het abstracte bewandelen. Er bestaan vandaag grote chirstelijke kunstenaars, moedige kunstenaars. Maar er is ook dringend een nood dat kunstenaars zich terug voeden, een echte dialoog hebben met de Kerk, want een christelijke kunst kan niet geïsoleerd leven van de gemeenschap die het geloof heeft.
De Kerk moet terug inspiratiebron van de schepping worden.
Gedurende eeuwen was de christelijke kunst een vrucht van een vruchtbare dialoog tussen kunstenaars en priesters en theologen. De Kerk van vandaag is geen (of zeldzaam) mecenas meer. Ze bestelt geen werken meer. Nochtans is dat essentieel, en Johannes Paulus II heeft meermaals onderstreept dat de dialoog tussen de kunst en het magisterium esssentieel is. De Kerk moet terug initiatiefneemster en inspiratiebron van schepping worden. De dialoog is noodzakelijk en vruchtbaar. En dat kan van hoge eenvoud zijn: een mooie pagina van het Evangelie doen kennen aan een kunstenaar die vandaar uit die gaat weergeven. Alle kunstenaars hebben dat nodig, om zo gevoed te worden. En welk beter voedsel dan het woord van God? De christelijke kunst kan niet op zichzelf geschapen worden, autogecentreerd. Ze moet voortkomen uit de rijkdommen van heel de gemeenschap, doorheen dialoog.
Paulus VI sprak zo tot de kunstenaars: 'We hebben u nodig. Onze dienst heeft nood aan uw medewerking. Want zoals u weet is ons dienstwerk dat van prediken en toegankelijke en begrijpelijk maken, en zelfs bekoorlijk, die wereld van de geest, van het onzichtbare, van het ongrijpbare, van God. En daarin, bent u meesters. Dat is uw vak, uw missie; en uw kunst is die van de schatten van de geest te grijpen en die om te vormen in woorden, kleuren, vormen, van toegankelijkheid.'
De dialoog tussen de Kerk en kunstenaars is steeds vruchtbaar.
Er zijn historische precedenten die de vruchtbaarheid van de dialoog tussen Kerk en kunstenaars laat zien: in de eerste eeuw van de XVIde eeuw kende de artistieke wereld een crisis, het maniërisme, een moment waarop het effect werd nagestreefd voor zichzelf, tot nadeel van de waarheid die ze wilde afbeelden. Sommige kritiek van protestanten was daarom niet zonder grond. Wat is er gebeurd? Op het concilie van Trente vroegen de concilievaders dat die vraag werd aangepakt, niet door het magisterium van de Kerk, maar pastoraal. Het gevolg was er bijna onmiddellijk. Een ongelooflijke vruchtbaarheid, enorme topwerken werden gemaakt als gevolg van de dialoog van de kunstenaars met de Kerk.
Een van de goede voorbeelden van de vruchtbaarheid van die dialoog is het werk van Caravaggio. Caravaggio is een krachtige childer die de mensen enorm raakt en die ook vandaag nog een 'weg' tot evangelisatie is. Zijn werk was een product van een constante dialoog met de Kerk, een dialoog die soms hoog opliep, maar een echte dialoog: en de kunst voedt zich daarmee. Daar is werkelijk een taak voor de Kerk om zo nieuwe roepingen te doen bloeien. Als de christelijke kunst is uitgepraat, dan moet ze zich hernieuwen en zich voeten aan de bron: de Schrift en het gebed, en in gemeenschap niet alleen. Dat is een uitdaging voor vandaag.
Op zondag 24 juli 2022 zal de Sacramentsbroederschap opnieuw het Mirakel van Viversel-Hasselt herdenken met aanbidding tot 25 juli 2022 in de namiddag. Daarnaast komt er een symposium op zondag namiddag met als titel 'Schoonheid, bron van Evangelisatie'. Doel is om het belang van Katholieke kunst te bespreken in de evangelisatie in ons bisdom. Een broodnodige dialoog.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten